Thesis Defense – Sena Biliş (MSCAR)

Sena Biliş  – M.Sc. in City and Architecture (Kent ve Mimarlık Yüksek Lisans Programı)

Dr. Öğr. Üyesi Demet Mutman Uluengin  – Advisor

Dr. Öğr. Üyesi Doğa Dinemis Aman – Co- Advisor

Date: May 16, 2025

Time: 11:00

Location: AB4 – 315

“DAYANIKLI YAŞAM ALANI İÇİN KENTSEL BOŞLUKLARIN POTANSİYELİ: İSTANBUL’DA AFET TOPLANMA ALANLARINI BAĞCILAR ÜZERİNDEN İNCELEME”

Dr. Öğr. Üyesi Demet Mutman Uluengin, Özyeğin University

Dr. Öğr. Üyesi Doğa Dinemis Aman, Özyeğin University

Prof. Dr. Hülya Turgut, Özyeğin University

Dr. Öğr. Üyesi Burçin Mızrak Bilen, Özyeğin University

Dr. Öğr. Candan ÇINAR ÇITAK, Yıldız Technical  University

Abstract:

Kentler, insanlar, diğer canlılar ve cansız nesnelerden oluşan karmaşık ekosistemlerdir. İstanbul gibi mega kentlerde artan nüfus yoğunluğu, hızlı kentleşme ve çevresel faktörler ekosistemin doğal dengesini bozarak çeşitli tehditler oluşturmaktadır. Bu durum kentin dayanıklılığını ve adaptasyon kabiliyetini zorlamaktadır. İstanbul’da beklenen afetlerden biri olan depremin, bir doğa olayı olarak başlayıp afete ve çoklu krize dönüşmesi, kentin dayanıklılığı ile doğrudan ilişkilidir. Bu çalışma, İstanbul'un mahalle ölçeğinde sosyo-ekolojisini destekleyerek, kentin zorluklara karşı dayanıklılığını ve adaptasyonunu artırma potansiyelini incelemeyi amaçlamaktadır.

Kentin krizlere cevap vermesi amacıyla tanımlanan afet toplanma alanları; aslında binaların arasında kentlinin nefes alabileceği, sosyal ve ekolojik dayanıklılığı besleyen boşluklar olarak da işlev görür. Kent içerisinde deprem afeti sonrasında kentliyi koruyabilmek için oluşturulan afet toplanma alanlarının mevcut durumu, önemli bir değerlendirme konusudur. Bu alanların yeterli kriterleri karşılayıp karşılamadığı, İstanbul'un krizlere yanıt verme kapasitesini belirleyen temel faktörler arasında yer almaktadır. Bu alanlar afet sonrası için planlanmış alanlardır. Ancak çalışmada, bu alanların içerisindeki ara alan olan bölgelerin, afet öncesinde sosyal ve ekolojik dayanıklılığı güçlendirerek kentsel dayanıklılığa  nasıl katkı sağlayabileceği incelenecektir. Yapılan literatür araştırması, İstanbul ve güncel çalışmalar açısından kritik önem taşıyan “kent ekosistemi”, “kentsel dayanıklılık”, “sosyo-ekoloji” ve “sürdürülebilir yaşam alanı” gibi kavramların Türkiye’de yayınlanan tezlerde henüz yeterince ele alınmadığını ortaya koymuştur.

Bu tez, literatürde çoğunlukla ayrı ele alınan kentsel boşluklar ve afet toplanma alanlarını sosyo-ekolojik bir bakış açısıyla bir araya getirerek özgün bir kavramsal çerçeve sunar. Karma yöntem yaklaşımıyla hem mekânsal veriler hem de toplumsal pratikler analiz edilerek, kentsel dayanıklılık stratejilerinin yalnızca kriz anlarına değil, gündelik yaşama da entegre edilmesi gerektiği savunulmaktadır. 23 Nisan 2025’te meydana gelen Silivri merkezli depremin ardından yapılan saha gözlemleri, kuramsal varsayımların sahadaki karşılıklarını ortaya koymuştur.

Çalışma, kentsel açık alanlar ve afet toplanma noktalarının kesişiminde yer alan ara alanların, sosyo-ekolojik sistemlerin bir parçası olarak yeniden düşünülmesini önerir. Bu alanların, toplumsal dayanışmayı destekleyen, doğayla uyumlu ve kendi kendine üretken yaşam mekânları olma potansiyeline odaklanılmaktadır. İstanbul ölçeğinde yürütülen araştırma, çoklu krizlerin etkisini azaltmaya yönelik mekânsal ve sosyal stratejileri incelemekte; bu doğrultuda, afet toplanma alanlarının yalnızca olağanüstü durumlarda değil, gündelik yaşamın bir parçası olarak işlevlendirilmesini değerlendirmektedir. Böylece, sosyal ve ekolojik etkileşimlerin bütüncül biçimde ele alındığı sürdürülebilir kent modellerine katkı sunulması hedeflenmektedir.

Araştırmada karma yöntem yaklaşımı benimsenmiş; sosyal ve fiziksel boyutların bütünsel olarak anlaşılması amaçlanmıştır. İlk aşamada gerçekleştirilen kapsamlı literatür taramasının ardından, İstanbul genelinde mekânsal analizler ve harita çalışmaları yapılmış, ardından en kırılgan bölgelerden biri olarak belirlenen Bağcılar ilçesinde saha çalışmaları yürütülmüştür. Mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen bu çalışmalar, afet toplanma alanlarının gündelik yaşamdaki rolleri, sosyal bağlamdaki işlevleri ve kentsel ekosistemle etkileşim biçimlerine odaklanmaktadır. Elde edilen bulgular, bu alanların sürdürülebilirlik ve kentsel dirençlilik açısından taşıdığı potansiyeli değerlendirmek için kullanılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Sosyo-ekolojik sistemler, kentsel dayanıklılık, kentsel boşluk, ara ve artık mekanlar, İstanbul

Bio:

Sena Biliş, 2020 yılında Özyeğin Üniversitesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı (İngilizce) bölümünden mezun olmuştur. Eğitim hayatı boyunca sosyal ve ekolojik uyum içinde tasarımlar geliştirmeye, parça-bütün ilişkisine odaklanmaya önem vermiştir. Mezuniyetinin ardından ikinci girişimi olan Parça Plants isimli firmasına yoğunlaşmış, ardından Permakültür Tasarımı Sertifikası alarak iç mimarlık mesleğini sürdürülebilir yaşam alanı tasarımı ile birleştirmiştir. Bu süreci takiben, Sosyal Ekolojik Kooperatif’in kurucu ortakları arasında yer almıştır. Özyeğin Üniversitesi’nde yaz aylarında düzenlenen INAR 200 Research Internship dersinde, 2023 ve 2024 yıllarında guest lecturer (konuk eğitmen) olarak görev almıştır. Bu yıllarda ele alınan ders başlıkları sırasıyla Exploring Sustainable Design Through Permaculture ve Integrative Design: Exploring Ecological Design for Human Habitats olmuştur. Bu derslerde insan-doğa ilişkisinin sahada analizine ve sürdürülebilir tasarım prensiplerine odaklanılmıştır. Kent ve Mimarlık Yüksek Lisans Programı kapsamında doğa-insan ve parça-bütün ilişkisini farklı bir boyutta ele alma becerisi geliştirmiştir. İstanbul gibi karmaşık kentler için kent dayanıklılığına sosyo-ekolojik bir perspektiften yaklaşarak, kent ekosistemleri üzerine çalışmalarına devam etmekte ve şu anda tez sürecini tamamlamak üzeredir.